Zbiór studiów historyczno-dydaktycznych, który oddajemy w Państwa ręce to rezultat kolejnego, piątego już spotkania, które odbyło się w Toruniu z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stowarzyszenia Oświatowców Polskich oraz Zakładu Dydaktyki Historii i Wiedzy o Społeczeństwie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Tym razem tematem wiodącym stały się podręczniki historii. O historii i funkcjach tych najpopularniejszych ciągle środków dydaktycznych napisano wiele. Przy okazji kolejnych reform edukacyjnych, czy też zmian technologicznych współczesnej kultury powraca problem roli podręcznika w systemie edukacyjnym. Jednak bez względu na nośnik, na jakim materiał dla ucznia został utrwalony, najistotniejsza zawsze pozostaje treść i propozycja metodyczna zawarta w podręczniku.

Wydaje się, iż w dotychczasowych rozważaniach nad funkcjami podręcznika (naukowo-informacyjną, wychowawczą, transformacyjną, samokształceniową, autokontrolną) mniejszą uwagę zwracano na podstawową rolę, jaką odgrywa podręcznik w kształtowaniu obrazu świata, obrazu narodów. Gdyby przyjąć koncepcję Lippmanna, iż stereotyp to uproszczony, schematyczny obraz zjawiska zaczerpnięty z zasobów kulturowych społeczeństwa, to z pewnością podstawową rolę w budowaniu takiego obrazu narodu, państwa, Europy należałoby przypisać podręcznikom. Trudno bowiem na etapie kształtowania podstawowych wyobrażeń i pojęć historycznych uciec od określonych wzorców kulturowych i stereotypów. Aby w przyszłości, na etapie szkoły ponadgimnazjalnej czy szkoły wyższej można było dokonać dekonstrukcji mitu i stereotypu, musi on zostać najpierw skonstruowany na poziomie szkoły podstawowej czy gimnazjum.
W rozważaniach przeplatają się wizje innych narodów i państw ocenianych z perspektywy polskiej oraz postrzeganie spraw polskich z perspektywy innych krajów europejskich. Pierwsza część – „Polska i Polacy w podręcznikach historii” przynosi 26 artykułów przybliżających postrzeganie naszego kraju wśród sąsiadów, ale także analizujących polonocentryczne widzenie historii Europy i świata na kartach naszych podręczników. Wśród wielu nowych ustaleń odnajdziemy także kontrowersje wokół miejsca historii narodowej w budowanej koncepcji podręcznika europejskiego. Część druga to z kolei obraz innychnarodów widzianych głównie z perspektywy polskiej, choć wzbogaconej przez optykę francuską, angielską, litewską, czy czeską.

W trzeciej części udało się zebrać głosy w sprawie nauczania historii w języku angielskim i oddawania jej znaczeń poprzez ten język. To efekt dyskusji panelowej, jaka odbyła się po raz pierwszy w Toruniu przy okazji „Spotkań Dydaktycznych”. Myślę, że taka językowa perspektywa oceny treści historycznych i sposobów ich przekazywania wzbogaciła dyskusję nad postrzeganiem Polski, Europy i świata i stanie się w przyszłości stałym elementem naszych dorocznych dyskusji.

dr hab. Stanisław Roszak, prof. UMK